Шығыс Қазақстан облысында экологиялық қауіпсіздікті күшейту бағытында бұрын-соңды болмаған кешенді жаңғырту басталды. Әсіресе Өскемен қаласында атмосфералық ауаны нақты уақыт режимінде бақылау мүмкіндігін арттыруға бағытталған жаңа технологиялар мен инфрақұрылым енгізілді. Қалада 25 стационарлық мониторинг бекеті іске қосылып, жақын жылдарға арналған шығарындыларды қысқарту жөнінде толыққанды үш жылдық жоспар қабылданды. Сонымен қатар, өңірлік Экология департаментіне заманауи мобильді экологиялық зертхана беріліп, кәсіпорындар қызметін бақылау талаптары күшейтілді, деп хабарлайды Altainews.kz.

Бұл өзгерістер өңірдегі экологиялық бақылауды ашық, жылдам және сенімді етеді. Енді ауа сапасы туралы деректер бір орталықтан жинақталып, кез келген күмәнді жағдайға дереу әрекет ету мүмкіндігі бар. Құны 65,5 миллион теңгені құрайтын мобильді зертхана Halyk Bank қолдауымен өңірге жеткізілді. Тапсыру рәсімінде облыс әкімі Нұрымбет Сақтағанов жобаның «Өскемен тынысы» экологиялық қорғау бюросымен бірлесіп жүзеге асқанын атап өтті.

Заманауи мобильді зертхана: жылдам талдау және нақты дерек

ШҚО Экология департаменті зертханалық-талдамалық бақылау бөлімінің басшысы Фархат Кнасилов жаңа кешеннің техникалық мүмкіндіктерін түсіндіре отырып, оның өңір экологиясын бақылауда шешуші рөл атқаратынын айтты. Зертхана – Газель базасындағы толықтай автоматтандырылған жылжымалы мобильді пункт. Онда SKY 8000 маркалы газанализатор орнатылған. Бұл құрал ауа құрамындағы ластаушы заттардың концентрациясын бір сәтте бірден бірнеше компонент бойынша анықтай алады.

Өлшеу нәтижелері сол мезетте цифрлық жүйеге жіберіліп, мамандарға дереу көрініп отырады. Газанализатордан бөлек, мобильді кешенде жел бағыты мен жылдамдығын, ауа температурасы мен қысымды тіркейтін метеостанция бар. Осылайша, зертхана нақты жағдайды бағалауға, ластану деңгейінің көтерілу себептерін анықтауға және санитарлық нормалар мен экологиялық талаптардың орындалуын тексеруге мүмкіндік береді.

Қалада ластаушы ретінде жиі тіркелетін SO₂, H₂S, NOₓ, CO, HCl және Cl мөлшері дәл әрі жылдам анықталады. Кез келген ықтимал қауіпті жағдай орын алған сәтте мобильді зертхана оқиға орнына шығуға дайын. Бұл – бұрын күндер, тіпті апталар бойынша кешігіп жасалатын талдауларды минуттар ішінде қолжетімді ететін техникалық серпіліс.

Деректер өңдеу жүйесі жаңарды: баяу процесс орнына – жедел талдау

Жаңа құрал-жабдықтар енгізілгенге дейін экология мамандары ауа сынамаларын алып, содан соң зертханаға оралып, деректерді қолмен өңдеуге мәжбүр болатын. Бұл бірқатар уақыт жоғалтуға алып келетін.

Қазір жағдай мүлдем басқа:
• өлшеу нәтижелері автоматты түрде электрондық базаға түседі,
• ақпарат жоғалмайды әрі дереу талданады,
• ластану фактілері расталған жағдайда жедел шешім қабылдауға мүмкіндік бар.

«Өскемен тынысы» экологиялық бюросының жетекшісі Елена Березинская-Абилова жаңартылған жүйенің тиімділігін айтып, қолайсыз метеорологиялық жағдай кезінде шығарындыларды 20 пайызға азайту қажеттілігі туындағанда деректердің жедел алынуы ерекше маңызды екенін жеткізді.

Экология мәселесі – тек облыс емес, бүкіл ел назарында

Жаңа зертхана мен мониторинг бекеттерінің іске қосылуы кезінде аймаққа ҚР Экология және табиғи ресурстар вице-министрі Жомарт Әлиев пен ҚР Өнеркәсіп және құрылыс вице-министрі Иран Шархан сапармен келді. Олар тұрғындармен, қоғам белсенділерімен кездесіп, шағымдарды тыңдады.

Жиында тұрғындар Өскеменнің түтін астында қала беретініне алаңдаушылық білдірді. Белсенділер ірі зауыттардың шығарындылары толық бақылауға алынбайтынын айтып, қадағалау механизмдерін қатайту қажеттігін көтерді.

Жомарт Әлиев өз сөзінде зауыттарды толық тоқтату – шешім еместігін, бірақ экологиялық нормаларды сақтау бойынша жұмыс жүріп жатқанын айтты. Қазақстандағы экостандарттар ТМД елдері ішінде ең қатаңдарының бірі екенін атап өтті, алайда кей өндірістер оларды орындауда техникалық қиындықтарға тап келетінін түсіндірді. Сондықтан саланы толық модернизациялау қажет.

Өскемен мен Алматы: география әртүрлі, экологиялық жағдай ұқсас

Қазақстанның екі ірі қаласы – Өскемен мен Алматы – таулы аймақта орналасқандықтан, атмосфералық инверсияға жиі ұшырайды. Инверсия кезінде ластанған ауа жер бетінде ұзақ уақыт қалып, қала «қақпақтың астында» қалғандай болады. Бұл құбылыс желсіз, аязды күндері күшейіп, түтіннің таралуына кедергі жасайды.

Алматыда бұл мәселе жылдар бойы ұлттық деңгейде талқыланып келеді: көлік, жеке сектор мен ЖЭО шығарындыларын азайту, газдандыру, қоғамдық көлікті дамыту – күн тәртібінен түспейтін тақырып. Өскеменде де мәселе соншалықты өткір, алайда ол ұзақ жылдар бойы көбіне өңір ішінде ғана көтеріліп келді.

Әлемдік аналогтар: проблема жаһандық деңгейде өзекті

Таулы және ойпатты аймақтардағы қалалардың қыс мезгілінде ауаның ластануынан «тұншығуы» – ғаламдық құбылыс.

• Улан-Батордың PM2.5 көрсеткіші қыста нормадан 10 есеге дейін жоғарылайды.
• Бішкекте көміртек тотығы мен азот диоксиді қауіпті шекке жиі жетеді.
• Лондондағы тарихи «Ұлы тұман» оқиғасы экологиялық саясат негізгі бағытына айналған сәттердің бірі.

Дүниежүзілік метеорологиялық ұйымының дерегіне сүйенсек, әлемде жыл сайын ауадағы ластаушы заттардың кесірінен 4,5 миллион адам көз жұмады. Бұл көрсеткіштің артуына орман өрттерінен шыққан түтін де қатты әсер етеді. Соңғы жылдары Еуропадағы алапат орман өрттері атмосферадағы улы бөлшектердің күрт көбеюіне себеп болды.

25 стационарлық бекет және мобильді зертхана – жаңа кезеңнің бастауы

Өскеменде енгізілген 25 бақылау бекеті және мобильді зертхана – экологиялық менеджменттің сапалы жаңа деңгейге көтерілгенінің белгісі. Енді қала тұрғындары да, экологтар да «кім қанша ластайды?» деген сұраққа жалаң сөз емес, нақты дерек арқылы жауап ала алады.

Экология – тек табиғат мәселесі емес. Ол тұрғындардың денсаулығына, өңір экономикасына, бизнес жауапкершілігіне тікелей әсер етеді. Жаңа мониторинг жүйесі, ашық дерек, жылдам талдау – экологиялық жағдайды жақсартуға бағытталған нақты қадамдардың көрінісі.

Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, мұндай реформалардың нәтижесі бірден байқалмайды. Бірақ бақылау шынайы деректерге негізделген кезде, ең маңызды өзгеріс басталады: қоғам экологиялық жағдайдың жасырылмай отырғанын, нақты жұмыс жүргізіліп жатқанын көреді. Осы ашықтық пен жүйелілік қала экологиясын жақсартатын ұзақ мерзімді өзгерістердің іргетасы болмақ.